Απαραίτητη επιστημονικοί όροι για την κατανόηση των φαινομένων της πανδημίας (Από την τρέχουσα επικαιροποίηση του βιβλίου μου για την πανδημία, Χωρίς Ανάσα)

 Απαραίτητη επιστημονική ορολογία

Για να κατανοήσει κάποιος την εξέλιξη και τη δυναμική επιδημιών και πανδημιών, προϋπόθεση είναι η εξοικείωση με κάποιους όρους τους:

Ιός: Βιολογική οντότητα που δεν έχει βιολογική δραστηριότητα έξω από τον ξενιστή (φορέα) του. Το γενετικό τους υλικό μπορεί να είναι είτε DNA (διπλό νήμα γενετικού υλικού) είτε RNA (μονό νήμα). Μπορούν να περιγραφούν ως νεκροζώντανοι (αδρανείς εκτός των κυττάρων που μολύνουν και ενεργοποιούνται όταν έρθουν σε επαφή με αυτά). Περιγράφονται και ως γενετικά παράσιτα, καθώς μπαίνουν στα κύτταρά μας και χρησιμοποιούν τους βιολογικούς τους μηχανισμούς για να φτιάξουν πολλά αντίγραφα τους, κλώνους τους. Κάποιες οικογένειες ιών, το κάνουν αυτό μπαίνοντας στον κυτταρικό μας πυρήνα (αδενοϊοί), κάποιες άλλες φτιάχνουν αντίγραφα του γενετικού τους υλικού και ενσωματώνονται στο δικό μας DNA (φακοϊοί όπως ο HIV) και κάποιοι το κάνουν στο κυτταρόπλασμα μας εκτός πυρήνα (κορωνοϊοί). Σε ιούς που ενσωματώνουν το γενετικό τους υλικό στο δικό μας, μπορεί να συμβεί το φαινόμενο που λέγεται γενετικός ανασυνδυασμός, όπου ο ιός παίρνει κατά λάθος κάποιο μικρό κομμάτι του δικού μας γενετικού υλικού ή αφήνει κομμάτι του στο δικό μας. Έτσι, οι ιοί, εκτός από την πρόκληση νόσων, παίζουν κάποιο ρόλο που δεν έχει πλήρως κατανοηθεί στην βιοποικιλότητα, στα γενετικά δίκτυα και την εξέλιξη, ενώ άγνωστη είναι και η καταγωγή τους.  

SARS-CoV-2: Ο νέος κορονοϊός.

Covid-19: Η νόσος που ο SARS-CoV-2 προκαλεί. Παρομοίως, Covid-19 ονομάζεται και η πανδημία του ιού. Για λόγους ομοιογένειας και εκλαΐκευσης, ο ευρύτερα διαδεδομένος όρος «ο Covid» και σπανιότερα «Covid-19», θα επιλεγεί στη συνέχεια του βιβλίου αντί των ορθών «η Covid-19» (για την νόσο ή συνολικά την πανδημία και «SARS-CoV-2 (για τον ιό).    

Ασυμπτωματικοί: Προφανώς είναι οι φορείς που δεν εκδηλώνουν συμπτώματα. Αυτοί χωρίζονται σε δύο κατηγορίες: Στους προσυμπτωματικούς, αυτούς που βρίσκονται σε φάση επώασης και θα αναπτύξουν συμπτώματα εντός ολίγων ημερών, και σε αυτούς που δεν θα εμφανίσουν καθόλου συμπτώματα.

Η δεύτερη αυτή κατηγορία, οι πραγματικοί ασυμπτωματικοί, έχει, όπως θα δούμε αργότερα, αναπτύξει νωρίς ανοσολογική απάντηση και δεν θα νοσήσει.

Η δεύτερη κατηγορία αφορά ένα σημαντικό ποσοστό των φορέων και η ύπαρξή της εξηγεί πολλά από την αλλοπρόσαλλη, σε σχέση με τα κυρίαρχα μοντέλα, συμπεριφορά της πανδημίας. 

Γενετικός ανασυνδυασμός: Είναι μηχανισμός διαφόρων βαθμών τυχαιότητας, που προάγει την βιοποικιλότητα στα είδη, χωρίς τον οποίον δεν θα υπήρχε εξέλιξη. Η γέννηση στα θηλαστικά είναι ουσιαστικά γενετικός ανασυνδυασμός ανάμεσα στο γενετικό υλικό του πατέρα και της μητέρας ενώ συμβαίνει και κατά την δημιουργία των  σπερματοζωαρίων και των ωαρίων και είναι ένας από τους βασικότερους λόγους που, με εξαίρεση τα δίδυμα, τα αδέρφια από τους ίδιους γονείς δεν είναι πανομοιότυπα. Γενετικοί ανασυνδυασμοί μπορούν να συμβούν και εκτός αναπαραγωγικής διαδικασίας: Τα βακτήρια πχ χρησιμοποιούν πλασμίδια για να ανταλλάξουν γενετικό υλικό μεταξύ τους. Γενετικοί ανασυνδυασμοί μπορούν να συμβαίνουν και ανάμεσα σε διαφορετικά στελέχη του ίδιου ιού, δημιουργώντας νέα στελέχη, πιθανώς σε άτομα με ανοσοανεπάρκεια, όπου δύο διαφορετικά στελέχη, ενδέχεται να συνυπάρχουν στον ίδιο οργανισμό και να ανταλλάξουν γενετικό υλικό κατά την «συναρμολόγησή τους». Όπως είδαμε, γενετικός ανασυνδιασμός συμβαίνει σε μικρή κλίμακα και ανάμεσα σε ιούς και ανθρώπους, φαινόμενο που θα μας απασχολήσει στο κεφάλαιο των εμβολίων.

Πρωτεΐνη ακίδας: Είναι το αγκίστρι του ιού, μέσω του οποίου ο ιός «παρκάρει» στα κύτταρα μας και αδειάζει το περιεχόμενο του μέσα τους, όπου και αρχίζει να χρησιμοποιεί τους μηχανισμούς τους για να φτιάξει πολλά περισσότερα αντίγραφά του και να μολύνει ακόμη περισσότερο κύτταρά του. Είναι ουσιαστικά το αντικλείδι με το οποίο ο ιός ανοίγει βιολογικές κλειδαριές του οργανισμού μας για να μας «κλέψει».

Αντισώματα: Πρωτεΐνες που παράγονται από το ανοσοποιητικό μας σύστημα. Αυτές τυλίγουν πρωτεΐνες μικροοργανισμών όπως το γάντι το χέρι. Σκεφτείτε το αντικλείδι του ιού που χρησιμοποιήσαμε στο προηγούμενο μας παράδειγμα. Τα αντισώματα λειτουργούν ως θήκες του αντικλειδιού που δεν του επιτρέπουν να μπει στην κλειδαριά. Τα αντισώματα διακρίνονται σε εξουδετερωτικά, σε αυτά δηλαδή που κάνουν αυτό που περιγράψαμε μόλις προηγουμένως και σε μη εξουδετερωτικά, αυτά δηλαδή που απλά κολλάν σε σημεία των μικροοργανισμών, χωρίς να παρεμποδίζουν την ικανότητά τους να μπουν στα κύτταρα μας. Τυχόν μεταλλάξεις σε πρωτεΐνες των μικροοργανισμών, μπορούν να υποβαθμίσουν εξουδετερωτικά αντισώματα σε μη εξουδετερωτικά. Όσο μεγαλύτερη είναι η αναλογία μη εξουδετερωτικών (αντισώματα που δεν μπλοκάρουν) προς τα εξουδετερωτικά, τόσο μεγαλώνει η πιθανότητα να εμφανιστεί η λεγόμενη ADE (Antibody-Dependant Enhancement), όπου η ύπαρξη μη εξουδετερωτικών αντισωμάτων όχι απλά δεν μπλοκάρει πχ έναν ιό, αλλά διευκολύνουν την είσοδο του στα κύτταρα μας ως άλλος Δούρειος Ίππος, αύξανοντας την μεταδοτικότητα του και κάποιες φορές την επικινδυνότητα του. H ADE αποτελεί έναν από τους μεγαλύτερους φόβους, κινδύνους και προβλήματα στην ανάπτυξη εμβολίων, καθώς έχει παρατηρηθεί να προκαλείται και από κάποια εμβόλια.

T-λεμφοκύτταρα: Κύτταρα που εντοπίζουν κύτταρα του οργανισμού που έχουν προσβληθεί από έναν πχ ιό και σκοτώνουν τα κύτταρα-φορείς του ιού για να εμποδίσουν τον πολλαπλασιασμό του και την προσβολή και άλλων κυττάρων από αυτόν. Στην συνέχεια, μακροφάγα καθαρίζουν το «πεδίο της μάχης» από τα «πτώματα».  Κάποια από τα Τ-λεμφοκύτταρα μετατρέπονται σε κύτταρα μνήμης, που θα φτιάξουν τάχιστα αντισώματα σε επόμενη επαφή με τον ιό.

Ανοσία αγέλης: Είναι το φαινόμενο όπου ένα ικανό ποσοστό του πληθυσμού έχει αποκτήσει ανοσία σε ένα παθογόνο, με αποτέλεσμα αυτό να βρίσκει όλο και δυσκολότερα νέους φορείς και, ως εκ τούτου, η μετάδοση του αρχίζει να περιορίζεται και η επιδημία να αρχίζει να φθίνει. 

Διασταυρούμενη ανοσία: Το φαινόμενο όπου το ανοσοποιητικό καταπολεμά αποτελεσματικά ένα παθογόνο χωρίς να έχει προηγούμενη επαφή με αυτό, λόγω της ομοιότητας που έχουν κάποια μέρη του με παθογόνα, τα οποία ο οργανισμός έχει ήδη συναντήσει και ήδη αναπτύξει μία ή περισσότερες από τις πολλές μορφές ανοσίας που έχει στην φαρέτρα του. 

m-RNA: Είναι ένα μικρό κομμάτι αντίγραφου που φτιάχνει το DNA μας, το γενετικό μας υλικό, στον πυρήνα των κυττάρων μας σε μια διαδικασία που λέγεται μεταγραφή. Στην συνέχεια, το m-RNA βγαίνει από τον πυρήνα, πηγαίνει στα εργοστάσια πρωτεϊνών μας, τα ριβοσώματα και φτιάχνεται η πρωτεΐνη που το DNA «παρήγγειλε» για κάποια κυτταρική λειτουργία ή δομή, σε μια διαδικασία που λέγεται πρωτεϊνοσύνθεση. Το mRNA είναι λοιπόν κάτι σαν SMS που στέλνει το DNA μας, όταν χρειάζεται κάτι. Για να το κάνουμε ακόμη πιο κατανοητό, είναι σαν να στέλνετε σε μια πιτσαρία την φωτό της πίτσας που θέλετε με SMS στην πιτσαρία, για να σας την φτιάξουν.  

Επιπολασμός: Ο αριθμός των κρουσμάτων σε σχέση με τον γενικό πληθυσμό. Για τον covid-19, ο αριθμός των ανθρώπων που έχουν έρθει σε επαφή με τον ιό σε σχέση με τον γενικό πληθυσμό. 

Ενδοσοκοιμειακές λοιμώξεις: Μεταδοτικά νοσήματα που ο επισκέπτης -και πολύ συχνότερα ο μακροχρόνια νοσηλευόμενος- δεν είχε και κόλλησε στο νοσοκομείο λόγω των ιατρικών πράξεων, ελλιπών συνθηκών υγιεινής εντός των χώρων του νοσοκομείου και κατάχρησης αντιβιωτικών.   

Θνησιμότητα: Είναι το ποσοστό των ανθρώπων που πεθαίνουν από μια ορισμένη αιτία στον γενικό πληθυσμό.

Αν, λοιπόν, 7.800.000 άνθρωποι πεθάνουν από μια αιτία, η θνησιμότητά της επί του γενικού πληθυσμού των 7,8 δις είναι 0,1%.

Θνητότητα: Η θνητότητα είναι το ποσοστό των ανθρώπων που πεθαίνουν από μια αιτία, σε σχέση με το σύνολο των ανθρώπων που νοσούν από αυτή την αιτία (στην περίπτωση του Covid, αυτών που απλά την «φέρουν», άσχετα αν νοσούν από αυτή).

Αν π.χ. στον πλανήτη νοσούν 7.800.000 από μια πάθηση/νόσο/νόσημα και 780.000 πεθάνουν από αυτή, η θνητότητα φτάνει στο 10%, ποσοστό που είδαμε στον Sars.

Η θνητότητα ως ποσοστό είναι σχεδόν πάντα μεγαλύτερο από τη θνησιμότητα, καθώς αφορά υποσύνολα του γενικού πληθυσμού.

Αρχίζει και την προσεγγίζει μόνο όταν το σύνολο των νοσούντων πλησιάζει τον συνολικό αριθμό των ανθρώπων στον πλανήτη.

Για να γίνει σωστή εκτίμηση της θνητότητας μιας νόσου, πρέπει να γνωρίζουμε, έστω κατά προσέγγιση, τον συνολικό αριθμό ανθρώπων που νοσούν από αυτήν μια δεδομένη στιγμή στον πλανήτη. Κάτι τέτοιο δεν έγινε στην περίπτωση του Covid, με αποτέλεσμα τρομακτικά εσφαλμένους υπολογισμούς θνητότητας, ιδιαίτερα στην πρώτη φάση της πανδημίας.

Η εκτίμηση της θνητότητας και της μεταδοτικότητας είναι καθοριστικές για την εκτίμηση κινδύνου.

Εκτίμηση κινδύνου: Αν και σε καμιά περίπτωση δεν αφορά μόνο την επιδημιολογία, είναι καθοριστικής σημασίας και για αυτή.

Εκτιμά το πόσο επικίνδυνη είναι και πόσο επικίνδυνη θα εξελιχθεί μια κατάσταση, από το φαινόμενο του θερμοκηπίου μέχρι την περιβαλλοντική ρύπανση, τον κίνδυνο πυρηνικής σύγκρουσης κ.ο.κ.

Από την εκτίμηση κινδύνου προκύπτει η ιεράρχηση προτεραιοτήτων